ورم در دوران بارداری یکی از شایع‌ترین تجربه‌هایی است که بسیاری از زنان باردار با آن مواجه می‌شوند. این وضعیت، که گاهی با عنوان ادم بارداری شناخته می‌شود، می‌تواند از یک ناراحتی خفیف تا مشکلی جدی‌تر متغیر باشد. به‌عنوان یک لنفولوژیست با سال‌ها تجربه در مطالعه و درمان اختلالات سیستم لنفاوی، در این مقاله قصد دارم با زبانی ساده اما تخصصی، به تمام جنبه‌های ورم در بارداری بپردازم. هدف این است که پرسونای کاربری که عبارت ورم در بارداری را جست‌وجو کرده، پاسخ‌های جامع، علمی و کاربردی دریافت کند. بیایید با دلایل بروز این مشکل شروع کنیم.
چرا ورم در بارداری اتفاق می‌افتد؟
بارداری استرس زیادی به بدن وارد می‌کند؛ در دوران بارداری، بدن شما تقریبا 50 درصد مایعات و خون بیشتری برای تامین نیازهای کودک در حال رشد شما تولید می‌کند. این مسئله می‌تواند شرایطی را ایجاد کند که بدن شما ناتوان به کنترل این خون و مایعات تولید شده، شود . وقتی صحبت از بارداری و تورم می شود، علل ایجاد کننده اصلی این تورم عبارتند از:
- مایع اضافی تولید شده در دوران بارداری، که سیستم لنفاوی را تحت فشار قرار می‌دهد.
- تغییرات هورمونی در حال وقوع در زمان بارداری (افزایش سطح پروژسترون، استروژن، HCG و پرولاکتین).
- تغییرات در نفوذپذیری عروق که باعث نشت پلاسما و در نتیجه ایجاد ادم می‌شود.
- فشار وزن و اندازه جنین در حال رشد بر عروق و شبکه لنفاوی اندام تحتانی و لگن
به گفته دکتر شهپر حقیقت، متخصص لنفولوژیست و عضو هیئت جهاد دانشگاهی در دوران بارداری، سیستم لنفاوی که وظیفه تخلیه مایعات اضافی از بافت‌ها را بر عهده دارد، تحت فشار زیادی قرار می‌گیرد. رحم در حال رشد به رگ‌های لنفاوی و وریدی در ناحیه لگن فشار وارد می‌کند و این امر بازگشت مایعات به سیستم گردش خون را کند می‌کند
عوامل دیگری مانند افزایش وزن، گرمای محیط یا ایستادن طولانی‌مدت نیز می‌توانند این وضعیت را بدتر کنند.
انواع ورم در دوران بارداری | تفاوت ورم طبیعی با ورم پاتولوژیک
ورم در بارداری به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
- ورم فیزیولوژیک (طبیعی)
- ورم پاتولوژیک (بیماری‌زا)
ورم طبیعی معمولاً در نیمه دوم بارداری، به‌ویژه در سه‌ماهه سوم، ظاهر می‌شود و بیشتر در پاها و مچ‌ها دیده می‌شود. این نوع ورم اغلب در پایان روز یا در هوای گرم تشدید می‌شود و با استراحت کاهش می‌یابد. اما ورم پاتولوژیک ممکن است نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تر مانند لنف ادم، پره‌اکلامپسی یا ترومبوز وریدی باشد.
برای تمایز این دو، باید به شدت، محل و زمان بروز ورم توجه کرد؛ به‌عنوان مثال، ورم طبیعی معمولاً دوطرفه است و به‌تدریج ایجاد می‌شود، درحالی‌که ورم ناگهانی یا یک‌طرفه می‌تواند نشانه‌ای از مشکل باشد. در تجربه بالینی‌ام، مادرانی که ورم غیرطبیعی را نادیده گرفته‌اند، گاهی با عوارض جدی مواجه شده‌اند. بنابراین، شناخت این تفاوت‌ها برای هر زن باردار ضروری است.
شایع‌ترین نواحی بدن که در بارداری دچار ورم می‌شوند
ورم در بارداری معمولاً در نواحی خاصی از بدن بیشتر دیده می‌شود. این نواحی شامل موارد زیر هستند:
- پاها و مچ‌ها: به دلیل نیروی جاذبه و فشار رحم بر وریدهای لگنی، ورم پا در بارداری بسیار شایع است. سیستم لنفاوی در این نواحی باید مایعات اضافی را تخلیه کند، اما فشار مکانیکی این روند را کند می‌کند.
- دست‌ها: ورم دست اغلب در مادرانی دیده می‌شود که فعالیت‌های تکراری با دست انجام می‌دهند یا حلقه‌های تنگ می‌پوشند.
- صورت و پلک‌ها: ورم در این نواحی معمولاً صبح‌ها بیشتر است و می‌تواند نشانه‌ای از تجمع مایع در طول شب باشد.
این نواحی به دلیل تراکم بالای عروق لنفاوی و قرار گرفتن در مسیرهای تخلیه اصلی، بیشتر مستعد ورم هستند؛ به‌عنوان مثال، گره‌های لنفاوی در ناحیه کشاله ران که مسئول تخلیه مایعات از پاها هستند، تحت فشار رحم قرار می‌گیرند و عملکردشان مختل می‌شود.
چه زمانی ورم در بارداری خطرناک است؟ | نشانه‌هایی که نباید نادیده بگیرید
هرچند ورم در بارداری معمولاً بی‌خطر است، اما برخی علائم می‌توانند نشانه مشکلات جدی باشند؛ اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، فوراً با پزشک خود مشورت کنید:
- ورم ناگهانی و شدید در دست‌ها، صورت یا پاها
- درد یا قرمزی در یک پا: ممکن است نشانه ترومبوز وریدی عمقی باشد.
- سردرد شدید، تاری دید یا درد در ناحیه شکم: این‌ها می‌توانند نشانه‌های پره‌اکلامپسی باشند.
طبق آمار، حدود 5 تا 8 درصد از زنان باردار ممکن است به پره‌اکلامپسی مبتلا شوند که یکی از علائم اصلی آن ورم غیرطبیعی است. در یکی از موارد بالینی‌ام، مادری با ورم شدید در صورت و دست‌ها مراجعه کرد که پس از بررسی، تشخیص پره‌اکلامپسی دریافت کرد. توجه به موقع به این علائم، جان او و جنینش را نجات داد.
روش‌های ایمن و طبیعی برای کاهش ورم در بارداری
خوشبختانه، روش‌های متعددی برای مدیریت ورم در بارداری وجود دارد که هم ایمن هستند و هم مؤثر. در ادامه، چند روش کاربردی را معرفی می‌کنم:
1. بالا بردن پاها: هر روز 15 تا 20 دقیقه پاها را بالاتر از سطح قلب قرار دهید.
2. استفاده از جوراب فشاری: جوراب‌های مخصوص بارداری می‌توانند جریان خون و لنف را بهبود بخشند.
3. حرکت و ورزش سبک: پیاده‌روی یا یوگای بارداری به تحریک سیستم لنفاوی کمک می‌کند.
دکتر حقیقت، متخصص لنفولوژی، می‌گوید: «تحرک منظم و ماساژ ملایم لنفاوی می‌توانند تا 30 درصد ورم را در زنان باردار کاهش دهند.» همچنین به گفته ایشان اگر مادر قبل از بارداری، سابقع ابتلا به لنف ادم را داشته باشد، می‌تواند با رعایت نکات زیر، تورم بدن و لنف ادم خود را در بارداری، کنترل کند:
- روزانه از جوراب‌های فشاری استفاده کنید و در شب پاهای خود را بالا نگه دارید
- با رعایت توصیه‌های مشاور تغذیه و حفظ وزن مناسب، از تشدید مشکلات لنفاوی در پاها جلوگیری کنید.
- مصرف نمک را کاهش دهید و از افزایش وزن اضافی که می‌تواند تورم را تشدید کند، خودداری کنید.
- از آفتاب دوری کنید، زیرا گرما تجمع مایع لنف را افزایش داده و تحمل جوراب‌های فشاری را دشوار می‌کند.
- خواب و استراحت کافی داشته باشید تا بدن بتواند بهتر با فشارهای بارداری مقابله کند.
- با انجام بانداژ و مراقبت‌های دقیق در ماه‌های اول، از تشدید تورم در ماه‌های پایانی بارداری پیشگیری کنید.
- پیاده‌روی یا ورزش روزانه را فراموش نکنید تا گردش خون و سیستم لنفاوی فعال بماند.
- پیاده‌روی در آب یا ورزش‌های سبک آبی به کاهش درد و کنترل تورم کمک می‌کند.
- در تمام معاینات پزشکی بارداری شرکت کنید، زیرا این مراقبت‌ها برای سلامت مادر و کودک حیاتی است.
- با مصرف غذای مناسب، پوشیدن لباس‌های راحت و داشتن فعالیت‌هایی که باعث نشاط شما می‌شود، روحیه خود را حفظ کنید.
- همواره با پزشک لنفولوژیست خود مشورت کنید تا برنامه‌ای مناسب برای کنترل تورم شامل بانداژ یا تخلیه لنفاوی دستی تنظیم شود.
- طی بارداری، با مراجعه منظم به لنفولوژیست و هماهنگی بین پزشکان لنفولوژی و زنان، روند بارداری را مدیریت کنید.
در پایان باید گفت
ورم در بارداری تجربه‌ای شایع اما قابل مدیریت است. با درک علل، شناخت علائم خطر و استفاده از روش‌های ایمن مثل رژیم غذایی مناسب، تحرک و ماساژ ایمن در بارداری، می‌توانید این دوران را با راحتی بیشتری سپری کنید. علاوه بر این، توصیه می‌کنیم همیشه به بدن خود گوش دهید و در صورت مشاهده هرگونه علامت غیرعادی، با پزشک مشورت کنید.
